Szlak Kopernikowski w województwie warmińsko-mazurskim

W tym artykule zabieram Was w niezwykłą podróż śladami Mikołaja Kopernika, a konkretnie na Szlak Kopernikowski w województwie warmińsko-mazurskim. Trasa ta upamiętnia naszego wielkiego astronoma, prowadzi przez regiony, które są z nim związane. Cały szlak liczy ok. 590 km i obejmuje trzy województwa, które razem ze mną pokazują także Bartek w podróży (woj. pomorskie) oraz Hasające Zające (woj. kujawsko-pomorski).

Ja zabieram Was na Warmię, gdzie Kopernik spędził większość swojego życia. Tu dokonał swojego największego odkrycia oraz tu jest pochowany. Podczas mojej podróży odwiedziłam: Frombork, Pieniężno, Lidzbark Warmiński, Olsztyn, Olsztynek, Lubawę, Nowe Miasto Lubawskie oraz Kurzętnik. A na szlak udałam się nie bez powodu. W roku 2023 przypada 550. rocznica urodzin wielkiego astronoma oraz 480. rocznica jego śmierci.

Kim był Mikołaj Kopernik

Mikołaj Kopernik urodził się w 1473 roku w Toruniu. Bardzo wcześnie stracił ojca, zaś opiekę nad małym Mikołajem przejął jego wuj Łukasz Watzenrode i to on odegrał niezwykle istotną rolę w wychowaniu i życiu wielkiego uczonego. Zadbał o jego wszechstronne wykształcenie. Mikołaj Kopernik studiował także za granicą. We Włoszech zgłębiał tajniki medycyny oraz prawa. 1497 roku Mikołaj Kopernik został przyjęty do kapituły warmińskiej i objął kanonikat we Fromborku. W 1507 roku z nominacji kapituły został sekretarzem i lekarzem swojego wuja, biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrodego.

Mikołaja Kopernika śmiało można nazwać geniuszem. Był on świetnie uzdolniony i bardzo dobrze wykształcony. Parał się nie tylko astronomią (była to jego wielka pasja), ale był także medykiem, prawnikiem, ekonomistą, kanonikiem, tłumaczem, kartografem, administratorem oraz skutecznym dyplomatą, co udowodnił w wojnie z Krzyżakami. Oczywiście wszyscy znamy go jako rewolucjonistę, który swoją teorią heliocentryczną wywrócił świat do góry nogami. A tego odkrycia dokonał zupełnie sam na podstawie matematycznych obliczeń oraz przy użyciu prostych narzędzi astronomicznych.

Frombork – gród Kopernika

Malowniczy Frombork zdecydowanie musi się każdemu kojarzyć z Mikołajem Kopernikiem. A jeśli tak nie jest, to po lekturze tego artykułu z pewnością tak będzie. Frombork zwany jest przecież grodem Kopernika i to nie bez powodu. W tym mieście astronom mieszkał najdłużej. We Fromborku powstało między innymi jego najsłynniejsze dzieło “O obrotach sfer niebieskich“, tu je zredagował. W katedrze fromborskiej znajduje się jego grób, a co ciekawe wtórny pochówek odbył się dopiero w 2010 roku po badaniach DNA. Co warto zobaczyć we Fromborku?

Wzgórze Katedralne

We Fromborku na każdym kroku poczujecie ducha Mikołaja Kopernika. Obowiązkowym punktem jest tu Wzgórze Katedralne. Tutaj jako kanonik kapituły warmińskiej Kopernik żył i pracował niemal nieprzerwanie aż do dnia swojej śmierci. Wzgórze jest niewątpliwie unikatowe, uważane za najlepiej zachowaną średniowieczną warownię katedralną. W jej skład wchodzą:
1) gotycka katedra z czasów średniowiecza, której budowa rozpoczęła się już w roku 1329, tutaj pochowany jest Mikołaj Kopernik,
2) dawny pałac biskupi, a obecnie Muzeum Mikołaja Kopernika,
3) Wieża Kopernika, najstarszy element fortyfikacji, astronom zakupił ją na początku swojego pobytu we Fromborku i tu pomieszkiwał, należy ona także do Muzeum Mikołaja Kopernika,
4) dzwonnica zwana również Wieżą Radziejowskiego, w przyziemiach której mieści się planetarium; w wieży znajduje się wahadło Foucaulta, z góry zaś rozciąga się obłędny widok, a wejście na szczyt stanowi atrakcję samą w sobie.

Nowy Pałac Biskupi

Tuż obok Wzgórza Katedralnego stoi nowy pałac biskupi, wybudowany w połowie XIX wieku w stylu neogotyckim. I uwaga, można go zwiedzić zupełnie za darmo. Wystarczy zapisać się przez Internet na określoną godzinę, co bardzo Wam polecam. Nie tak dawno został przeprowadzony remont pomieszczeń pałacowych. Zwiedzającym udostępniono pierwsze piętro. Zobaczycie tu piękne wnętrza z oryginalnymi sprzętami dawnych mieszkańców i ich gości. Na uwagę zasługują oryginalne piece kaflowe oraz kaplica. Wejścia są o godzinie 10:00, 11:00 i 14:00.

Rynek w kształcie Układu Słonecznego

Koniecznie trzeba zajrzeć na fromborski rynek. Tutaj także znajdziemy odniesienie do Mikołaja Kopernika i jest to nie tylko jego pomnik. Rynek nawiązuje do Układu Słonecznego. Centralnym punktem jest fontanna. W nawierzchni placu zaprojektowano koliste pasy z ciemnej granitowej kostki, przypominające orbity. Stoją na nich ławeczki, symbolizujące osiem planet. Na trzeciej od centrum, czyli na Ziemi, znajduje się figura Mikołaja Kopernika ze zwróconą twarzą w kierunku Wzgórza Katedralnego. Najlepiej ten układ widać oczywiście z góry.

Szpital św. Ducha

Będąc we Fromborku koniecznie zobaczcie Dział Historii Medycyny Muzeum Mikołaja Kopernika. A znajduje się on w zespole poszpitalnym św. Ducha. To jedyny w Polsce zabytek szpitalnictwa, który w niezmienionym kształcie zachował się od początku XVII wieku.

Będziecie tu mogli nieco bardziej zagłębić się w ludzką anatomię i to na konkretnych przykładach. Dowiecie się, z jakich przyczyn kiedyś umierano i zobaczycie, co działo się wówczas w ludzkim ciele. Poznacie dawne metody ziołolecznictwa. I tak np. w średniowieczu wierzono, że wdychanie bazylii powoduje zalęganie się w głowie skorpionów i robaków. Zobaczycie narzędzia wykorzystywane kiedyś w diagnostyce oraz aptekarstwie, np. te do lewatywy.

Wrażenie robi także zabytkowa kaplica św. Anny i malowidła na jej ścianach, najcenniejsze to „Sąd ostateczny”. Zabytkowy budynek szpitala wraz z gotycką kaplicą powstał w pierwszej połowie XV wieku. Warto także zajrzeć do ogrodu zielnego.

Wieża Wodna

Wieża Wodna, czyli wodociągowy cud techniki XVI wieku, stoi w pobliżu pomnika Mikołaja Kopernika. Koniecznie wejdźcie na górę, skąd rozciąga się przepiękny widok na Wzgórze Katedralne, miasto i Zalew Wiślany. Już samo wejście dostarcza małej adrenaliny, bowiem schodki przyczepione są do bocznych ścian, a na środku mamy jedną wielką przestrzeń. Wspinając się na wieżę, dowiemy się więcej o tym, do czego służyła i jak funkcjonował cały mechanizm wodny. W jednym z pomieszczeń można obejrzeć film na ten temat. Wewnątrz ulokowała się także urocza kawiarenka. Wstęp na wieżę jest bezpłatny.

Mural z Mikołajem Kopernikiem

Przespacerujcie się koniecznie promenadą na plażę i namierzcie wielkiego astronoma. To jeden z murali, jaki powstał na Warmii w ramach projektu, który ma na celu przypomnienie, że Kopernik większość życia spędził w tym regionie. Łącznie powstało pięć murali, we Fromborku, Pieniężnie, Olsztynku, Lidzbarku Warmińskim i Nowym Mieście Lubawskim. Projekty powstały z inicjatywy samorządu województwa, a zostały stworzone przez polskich artystów. Ten we Fromborku przedstawia Kopernika jako medyka z konwalią w dłoni.

Park Astronomiczny w Roninie koło Fromborka

Jeśli macie czas, zdecydowanie warto podjechać do obserwatorium, czyli Parku Astronomicznego w Roninie na Żurawiej Górze. To tylko 1,5 km od miasta. Obserwatorium należy do Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku. Organizowane są tu różnego rodzaju warsztaty, prelekcje i obserwacje nieba, które pozwalają na poznanie tajemnic kosmosu. Szczególnie ciekawą opcją jest nocny pokaz nieba.

W parku znajdują się teleskopy oraz inne urządzenia astronomiczne, które umożliwiają dokładne obserwacje gwiazd, planet, komet i innych obiektów niebieskich. Zobaczycie tu jeden z największych teleskopów w Polsce o średnicy zwierciadła 650 mm, który wykonała na zamówienie Muzeum Mikołaja Kopernika firma Uniwersał z Żywca. Ponadto obejrzeć tu można kilka starszych przyrządów z przełomu XIX i XX wieku.

Oprowadzanie po parku oraz prezentacje urządzeń odbywa się w wyznaczonych godzinach, o 16.30, 17:30 oraz 18:30, zaś nocny pokaz nieba rozpoczyna się o 22:00.

Pieniężno

Pieniężno włączyłam do swojego planu, będąc już na miejscu, podróżując już po Warmii. Wiedziałam, iż ta mała miejscowość leży na Szlaku Kopernikowskim, wiedziałam, że znajdę tu ruiny Zamku Kapituły Warmińskiej. A że takie miejsca poza utartą trasą zawsze bardzo mnie interesują, postanowiłam zajrzeć i tu.

Pieniężno oraz ruiny zamku są niezwykle malowniczo położone nad wijącą się rzeką Wałszą. Mikołaj Kopernik przebywał na zamku kilkukrotnie w latach 1517 oraz 1518. A jako, że pełnił funkcję administratora okolicznych dóbr, zajmował się tutaj lokacją osadników w pobliskich wsiach.

Gotyckie trio w Pieniężnie

Gotycki Zamek Kapituły Warmińskiej ma bardzo burzliwą historię, wielokrotnie przebudowywany, po II wojnie światowej pozostał już niestety ruiną. Oryginalnie był włączony do miejskich murów i od początku istniał z kościołem. Gotycka świątynia została jednak rozebrana, a obecny kościół wzniesiono w XIX wieku. Natomiast włączono do niego średniowieczną wieżę, co od razu rzuca się w oczy.

Innymi budowlami, na które warto zwrócić tu uwagę, są niewątpliwie pozostałości gotyckiego ratusza oraz wspominany kościół św. Apostołów Piotra i Pawła, które wraz z ruinami tworzą swego rodzaju gotyckie trio, pamiętające czasy Mikołaja Kopernika. Kościół posiada szereg cech charakterystycznych dla gotyku warmińskiego, jak wieżyczki, czyli sterczyny, zbudowane z zielonej polerowanej cegły, i siodłowy dwuspadowy dach wieży.

Pieniężno kryje w sobie wiele tajemnic i krążą o nim różne legendy. Odkryte tu cmentarzysko świadczy o tym, iż istniała tu niegdyś prastara osada, która stanowiła pogańskie miejsce kultu duchów podziemnych.

Mural z Mikołajem Kopernikiem

W Pieniężnie powstał także jeden z murali, przedstawiających Mikołaja Kopernika. Tutaj wielki uczony został zaprezentowany jako administrator dóbr kapitulnych oraz astronom. Mural namalowano na ścianie budynku szkoły w konwencji bajkowej.

Lidzbark Warmiński

Kolejne niezwykle malowniczego miasto na Szlaku Kopernikowskim to Lidzbark Warmiński, nazywany perłą Warmii. I nie ma w tym ani krzty przesady.

Mikołaj Kopernik w Lidzbarku Warmińskim znalazł się za sprawą swojego wuja, Łukasza Watzenrode, który wychowywał go po śmierci ojca. Na zamku Mikołaj pełnił obowiązki osobistego sekretarza i lekarza biskupa, którym wówczas był jego wuj. Uczony towarzyszył mu także podczas negocjacji polsko-krzyżackich i innych wydarzeń politycznych. Tutaj opracował zarys teorii heliocentrycznej. A co warto zobaczyć w Lidzbarku Warmińskim i jakie ślady Mikołaja Kopernika tu znajdziemy?

Zamek Biskupów Warmińskich

Gotycki zamek Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim to punkt obowiązkowy. Wzniesiono go w niezwykle urokliwym miejscu, przy ujściu rzeki Symsarny do rzeki Łyny w XIV wieku. Biskupi warmińscy rezydowali tu prawie czterysta pięćdziesiąt lat, bo od 1350 do 1795 roku. Zamek w Lidzbarku Warmińskim był ich główną siedzibą i ośrodkiem władzy. Do czasów obecnych przetrwał w prawie niezmienionej formie.

Na dziedzińcu od razu zwracają uwagę piękne krużganki, które przypominają Wawel. Obecnie w salach zamkowych mieści się Muzeum Warmińskie. Zajrzyjcie tu koniecznie dla pięknych sal i niezwykłych artefaktów. Najcenniejsza jest tutaj kapa liturgiczna z XVI wieku, zdobiona srebrem i złotem.

Oszałamiające wrażenie robi Sala Sądowa, czyli Wielki Refektarz. Jest ona przykładem gotyckiej architektury z charakterystycznymi cechami tego okresu, takimi jak sklepienia krzyżowe i filary. Salę przykryto sześcioprzęsłowym sklepieniem gwiaździstym z żebrem przewodnim. Służyła jako miejsce rozpraw sądowych oraz spotkań biskupa z dostojnikami i mieszkańcami Warmii.

Warto także zajrzeć do galerii na poddaszu zamku oraz wdrapać się na wieżę i sprawdzić, jakie widoki ona serwuje.

Przedzamcze – ****Hotel Krasicki

We wnętrzach przedzamcza ulokował się imponujący 4-gwiazdkowy HOTEL KRASICKI, w którym miałam okazję nocować. I oczywiście pobyt był fantastyczny pod każdym względem. Znajdziecie tu stylowo urządzone pokoje, sale konferencyjne, piękną bibliotekę oraz usługi SPA. I to właśnie od nazwiska biskupa i poety Ignacego Krasickiego hotel wziął swoją nazwę. A jest on także znaczącą postacią w historii miasta. Był on ostatnim biskupem warmińskim, rezydującym na zamku lidzbarskim. Po jego wyjeździe w 1794 roku opuszczona budowla stopniowo zaczęła popadać w zapomnienie.

Hotel Krasicki powstał w 2011 roku w niszczejących od lat pomieszczeniach Przedzamcza. Co ważne, projekt zakładał jak najmniejszą ingerencję w zabytkową zabudowę i tak też się stało. Udało się nie tylko uratować historyczną wartość obiektu, ale także wyeksponować piękną architekturę. Odtworzono także XVIII-wieczną wieżę zegarową. Nocując w tym miejscu można przenieść się w czasie, a jednocześnie doświadczyć nowoczesnego komfortu. Hotel Krasicki to jedyny polski hotel, posiadający prestiżowy tytuł World Luxury Hotel Award.

Co jeszcze warto zobaczyć w Lidzbarku Warmińskim

Innymi gotyckimi zabytkami miasta są kościół kolegiacki św. Piotra i Pawła z klasztorem oraz Wysoka Brama. Koniecznie zajrzyjcie też na rynek.

Następnie namierzcie ogromny mural z Mikołajem Kopernikiem. Tu, w Lidzbarku Warmińskim, uczony został przedstawiony jako medyk z symbolem medycyny Eskulapem.

Tuż naprzeciwko kościoła św. Piotra i Pawła stoi klasycystyczna Oranżeria Krasickiego, w której obecnie mieści się ośrodek kultury.

Wybierzcie się także nad Bulwary nad Łyną. Cóż to jest za malownicze miejsce! Poszukajcie koniecznie pomnika Mikołaja Kopernika, Napoleona oraz ławeczki Krasickiego. A zadziwić Was może drzewko jazzowe.

Lidzbark Warmiński jako uzdrowisko

A na przyjemny relaks udajcie się do Lidzbarskich Tężni, Domu Zdrowia i na Warmińskie Termy, gdzie także mieści się hotel. Czy wiecie, że Lidzbark Warmiński ubiega się o status uzdrowiska? Tak, już w 2013 roku stwierdzono, że tutejszy klimat posiada właściwości lecznicze. Zresztą te tradycje kiedyś już tu były. Gdy tylko zakład przyrodoleczniczy zostanie ukończony, uzdrowisko będzie mogło działać w pełni.

Lidzbarskie Tężnie zostały oficjalnie otwarte w 2021 roku, co sprawia, że ​​są dość nowoczesnym obiektem w mieście. Jednak pomysł na wykorzystanie solanki do celów leczniczych ma korzenie sięgające wieków, a solanki są cenne ze względu na zawarte w nich minerały.

Uwagę zwraca ciekawy kształt tężni, która przypomina ślimaka. Skąd taki pomysł? Lidzbark Warmiński należy do sieci miasteczek Cittaslow. A ich symbolem jest właśnie ślimak. W górze tężni znajduje się taras widokowy, zaś sam obiekt ma długość 100 metrów i 6 metrów wysokości.

A jeśli chcecie się naprawdę zrelaksować, zajrzyjcie do Term Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim. Są one pierwszym ośrodkiem termalnym, zlokalizowanym na północy Polski. Oprócz basenów i jacuzzi, można tu także skorzystać z saun, z oferty SPA, a także zanocować. Mi szczególnie spodobały się baseny zewnętrzne, gdzie o zachodzie słońca robi się niesamowity klimat.

Olsztyn

Co Mikołaj Kopernik ma wspólnego z Olsztynem? Całkiem sporo. Dlatego też to miasto musiało znaleźć się na Szlaku Kopernikowskim. Astronom bywał tu w charakterze administratora dóbr kapituły warmińskiej. Co to oznacza? Jego zadaniem było zasiedlanie wsi, które z powodu działań wojennych pustoszały. Kopernik zatem często służbowo podróżował po okolicy, co zostało potwierdzone w rękopisie pt. „Lokacje łanów opuszczonych”.

Jednak to nie wszystko. To tu udowodnił, że był także świetnym dyplomatą. Dzięki jego działaniom i przygotowaniom, szturm Krzyżaków został udaremniony, a zamek uratowany. Była to ostatnia wojna z Krzyżakami, a Mikołaj Kopernik, można by rzec, wziął sprawy w swoje ręce. Od początku był przekonany, że miasta nad Łyną nie można oddać. W związku z tym, gromadził amunicję, żywność, naprawiał mury warowni oraz zabiegał o pomoc u sojuszników i u króla Polski.

Tu w Olsztynie Mikołaj Kopernik prowadził także swoją działalność naukową w dziedzinie ekonomii oraz astronomii. Jakie ślady pozostawił po sobie Mikołaj Kopernik w Olsztynie? Co warto tu zobaczyć?

Gotycki zamek – Muzeum Warmii i Mazur

Będąc w tym mieście, koniecznie trzeba odwiedzić zamek, w którym obecnie mieści się Muzeum Warmii i Mazur. To tu zobaczycie rzecz absolutnie unikatową! Do naszych czasów przetrwała tablica astronomiczna na ścianie krużganka, którą sporządził Mikołaj Kopernik. To jedyne oryginalne narzędzie uczonego, zachowane do dziś. Tablica służyła do demonstrowania pozornego ruchu Słońca w dniach równonocy wiosennej.

W muzeum zobaczycie także ekspozycję poświęconą Kopernikowi, wystawę wnętrza stylowe – od baroku do secesji, galerię portretu holenderskiego, a na poddaszu zbiór ludowych warmińskich i mazurskich tkanin oraz wystawę fotografii, wykonanych na planach filmowych. Warto także wdrapać się na wieżę.

Ja akurat miałam to szczęście, że Mikołaja spotkałam osobiście. Na zamku odbywały się właśnie uroczystości, upamiętniające wydarzenia, związane z astronomem.

Planetariun olsztyńskie

Drugim miejscem, które bez dwóch zdań Wam polecam, jest olsztyńskie planetarium. Z seansu wyszłam zachwycona i zmartwiona zarazem, że nie było już czasu na kolejny. A udział brałam w prezentacji pt. „Niebo dzisiejszej nocy”. To prawdziwa podróż w kosmos, wirtualna, ale zarazem bardzo realna, edukująca i inspirująca. Dowiedziałam się, jakie gwiazdy i konstelacje, jakie planety zobaczę kolejnej nocy. To była prawdziwa dawka astronomicznej wiedzy i spektakl dla moich oczu. Nieopodal tej placówki, w dawnej wieży ciśnień, urządzono obserwatorium astronomiczne.

Oczywiście to nie wszystko. Olsztyn to przepiękna urokliwe stare miasto, imponujące kościoły, Stary Ratusz, gotycka Wysoka Brama i fragmenty murów miejskich. Wart uwagi jest także dom przedpogrzebowy gminy żydowskiej Bet Tahara.

Olsztynek

Jeśli chodzi o Olsztynek, nie znajdziemy obecnie zapisków o jego obecności w tym mieście. Aczkolwiek istnieje duże prawdopodobieństwo, że tu zaglądał. Natomiast pewne jest to, że w Olsztynku zachowały się budowle z jego czasów. A jakie konkretnie?

Zamek krzyżacki

Zacznijmy od tego, że dawna nazwa tego miasta to Hohenstein. Ma ona związek z postacią komtura ostródzkiego Güntera von Hohenstein, z którego inicjatywy na wzgórzu wzniesiono zamek. Tuż obok ulokowała się osada, dziś znana jako Olsztynek.

Zamek krzyżacki przetrwał do czasów obecnych. W jego murach obecnie mieści się szkoła. Został wzniesiony przez zakon krzyżacki w drugiej połowie XIV wieku. Był częścią systemu obronnego zakonu i pełnił funkcje obronne oraz administracyjne. Co ciekawe, już w połowie XIX wieku, po dobudowaniu skrzydła  wschodniego w stylu neogotyckim, zamek przekształcono na gimnazjum. Uczył się w nim Emil Behring, pierwszy laureat nagrody Nobla w dziedzinie medycyny. Otrzymał ją w 1901 roku za odkrycie działania antytoksyn.

Mury miejskie

O tych murach koniecznie trzeba wspomnieć, bowiem ta część, która przetrwała, zachowała się w bardzo dobrym stanie. Mury obronne w Olsztynku są naprawdę wiekowe. Postawiono je tu po wygranej bitwie pod Grunwaldem. W XVI wieku zaczęły niszczeć, zaś potem pod koniec stulecia baszty przekształcono w budynki mieszkalne. Przykładem jest tu Dom Mrongowiusz, o którym przeczytacie poniżej. Jaka część murów przetrwała do czasów obecnych? Jeśli by je zmierzyć, będzie to około 500 metrów. Większość została wkomponowana w zabudowania.

Dom Mrongowiusza

Zaraz za szkołą, idąc w kierunku rynku i skręcając w lewo, traficie na dobrze zachowaną średniowieczną basztę. Przy drzwiach wisi mała tabliczka, która informuje, że tu mieści się Dom Mrongowiusza. Baszta ta została przekształcona w obiekt mieszkalny w II połowie XVI wieku. Należał on wówczas do parafii ewangelickiej. Na parterze urządzono szkołę, zaś na piętrze swoje lokum miał rektor. W tej baszcie, w tym domu właśnie, urodził się Krzysztof Celestyn Mrongowiusz. Kim był ten człowiek i dlaczego jest tak ważny w naszej historii?

Krzysztof Celestyn Mrongowiusz był polskim działaczem społecznym, nauczycielem, duchownym ewangelickim i pisarzem, żyjącym w XVIII i XIX wieku. Był językoznawcą, tłumaczem, edytorem, obrońcą polskości pod zaborem pruskim, badaczem kultury Kaszubów. Urodził się 1764 roku w Olsztynku.  Niezwykle cenny jest jego wkład w rozwijanie oświaty i działania charytatywne na terenach Prus, a także propagowanie języka polskiego na tych terenach. Największym jego dokonaniem był “Dokładny niemiecko-polski słownik”, który stanowi jedną z najwybitniejszych pozycji polskiej leksykografii.

We wnętrzach baszty znajduje się obecnie niewielkie muzeum. Na parterze zobaczycie wystawę, poświęconą obrońcy polskości. Na piętrze dowiecie się więcej o historii Olsztynka. Obiekt należy do Muzeum Budownictwa Ludowego. Polecam zwiedzanie z przewodnikiem, by dobrze poznać losy tego urokliwego miasteczka.

Kościół poewangelicki – Salon Wystawowy

Zaraz obok Domu Mrongowiusza stoi zabytkowy kościół poewangelicki, który także należy do Muzeum Budownictwa Ludowego. W jego murach urządzono Salon Wystawowy. Jest on jednym z najstarszych obiektów w Olsztynku. Wzniesiono go w XIV wieku w stylu gotyckim. Charakterystyczna była tu wysoka wieża, widoczna z daleka. Pod koniec XVII wieku został niestety zniszczony przez pożar. Kościół obudowano stylu barokowym, w związku z czym jego pierwotna forma została utracona. Kolejne stulecia również były burzliwe i nie oszczędzały świątyni. Ponownie obiekt zrekonstruowano i odnowiono w latach 1974-1977, przeznaczono go wówczas na cele muzealne. Obecnie można tu obejrzeć wystawę Tomasza Myjaka pt. „Alfa i Omega / Początek i Koniec”.

Wieża ciśnień

A jeśli macie ochotę spojrzeć na Olsztynek z góry, to wjedźcie na górę zabytkowej wieży ciśnień. Wstęp jest tu bezpłatny. Stoi ona zaledwie kilka kroków od zamku krzyżackiego. Niedawno przeszła gruntowny remont, a w jej wnętrzu na samej górze zobaczycie niezwykle ciekawą wystawę o warmińskich kapliczkach oraz o miasteczkach Cittaslow, do sieci których Olsztynek także należy.

Mural z Mikołajem Kopernikiem

W Olsztynku także zobaczycie jeden ze słynnych murali z Mikołajem Kopernikiem. A namierzycie go bez problemu w drodze z zamku na wieżę ciśnień. Mural upamiętnia oczywiście 550. rocznicę urodzin wielkiego astronoma. Tym razem przedstawia go jako medyka w otoczeniu roślin. Ma to nawiązywać do Święta Ziół, które odbywa się w Muzeum Budownictwa Ludowego – Parku Etnograficznym w Olsztynku.

Skansen w Olsztynku – Park Etnograficzny

Tak, w Olsztynku znajduje się przepiękny skansen! A ja takie miejsca uwielbiam. Z całego serca polecam Wam zwiedzanie z przewodnikiem, wówczas poznacie o wiele lepiej historię tych ziem. Park Etnograficzny należy do Muzeum Budownictwa Ludowego.

To najstarszy i największy w tym regionie skansen, prezentujący zabudowania z czterech historycznych regionów Prus Wschodnich: Warmii, Mazur, Powiśla oraz Małej Litwy.

Co ciekawe, oryginalnie skansen powstał w Królewcu w 1909 roku, jednak po pewnym czasie, w latach 1938-1942, zbiory przeniesiono pod Olsztynek. Oprócz drewnianych obiektów zobaczycie tutaj także budowle kamienne oraz grób kurhanowy z wczesnej epoki żelaza. Konstrukcją, która od razu zwraca uwagę, jest kopia kościoła z Rychnowa z polichromią i ołtarzem z połowy XVII wieku. Tuż obok postawiono dzwonnicę ze wsi Mańki z 1685 roku, która swoją architekturą zdecydowanie się wyróżnia.

A na koniec zwiedzania możecie odpocząć w jednej z chat, w której urządzono Pijalnię Ziół. Skosztujecie tu różnego rodzaju lemoniad i ziołowych herbatek, jak różana czy pokrzywowa, przekąsicie chleb ze smalcem wegetariańskim czy konfiturą malinową. Oczywiście zioła i różne domowe wyroby można tu zakupić także do domu.

Lubawa

Na Szlaku Kopernikowskim znajduje się także Lubawa, miasto, które bez dwóch zdań jest niezwykle ważne w kontekście osoby Mikołaja Kopernika i tego, czego dokonał. Z Mikołajem Kopernikiem od razu kojarzy nam się Toruń oraz Frombork, i słusznie, jednak pobyt astronoma w Lubawie był kluczowy dla jego decyzji.

Mikołaj Kopernik przybył do Lubawy dwukrotnie w 1539 roku na zaproszenie swojego przyjaciela Tiedemana Giesego. Mówi się, że drugi przyjazd był wynikiem spisku, by zdemaskować i zdyskredytować przełomowe odkrycie uczonego, które stało w wielkiej sprzeczności z tym, co głosił wówczas Kościół. Jednak ostatecznie ten, który miał to zrobić, stał się zagorzałym zwolennikiem heliocentrycznej teorii i gorąco namawiał Mikołaja, by ten opublikował swoje dzieło. Tą osobą był Jerzy Retyk, który nową heliocentryczną teorią był zafascynowany do tego stopnia, iż napisał swego rodzaju relację do dzieła Mikołaja Kopernika. Ta relacja została wydana po raz pierwszy trzy lata przed publikacją „O obrotach sfer niebieskich”.

A więc to w Lubawie Mikołaj Kopernik został przekonany do tego, by swoim wielkim odkryciem podzielić się ze światem. Dlatego też Lubawa jest niewątpliwie jasną gwiazdą w gwiazdozbiorze miejsc na Szlaku Kopernikowskim. Dlaczego warto odwiedzić Lubawę?

Zamek Biskupów Chełmińskich

Lubawa jest jednym z najstarszych miast w województwie warmińsko-mazurskim. Pierwsza wzmianka pojawiła się w 1216 roku, zaś za kilkadziesiąt lat przeszła w ręce biskupów chełmińskich. I to oni wybudowali tu zamek, który aż do 1773 roku stanowił ich siedzibę. Do czasów dzisiejszych przetrwały jego pozostałości, które niedawno zostały zrewitalizowane. Obecnie mieści się tu Lubawskie Centrum Aktywności Społecznej. Jest ono wykorzystywane m.in. na potrzeby przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Wstęp jest bezpłatny.

Poprzez przeszklone podłogi można zobaczyć dawne mury rezydencji. Na dole w piwnicach zamku znajduje się kilka wystaw oraz ścieżka edukacyjna na temat samego zamku. Obecność Mikołaja Kopernika również dostrzeżemy. Warto zagłębić się w historię tego miejsca.

Spacer po Lubawie

Poza tym polecam Wam po prostu spacer po mieście. Z zamku z pewnością dostrzeżecie gotycki kościół św. Anny, do którego zdecydowanie warto podejść. Zobaczycie tu także fragmenty fortyfikacji z gotyckimi basztami.

Po drodze zaś traficie na mały plac, z ciekawym elementem o nazwie gnomon. Co to dokładnie jest? Gnomon to jeden z najstarszych i najprostszych przyrządów astronomicznych. Pozwalał on określić porę dnia i roku już wiele tysięcy lat temu. Jak się domyślacie, pojawił się tutaj, by przypominać o obecności w Lubawie Mikołaja Kopernika i Jerzego Retyka.

Innymi obiektami, które wyróżniają się w mieście, są także drewniany kościół św. Barbary oraz zespół klasztory bernardynów z początku XVI wieku.

Nowe Miasto Lubawskie

Z Lubawy jest już naprawdę blisko do Nowego Miasta Lubawskiego, które także leży na Szlaku Kopernikowskim. Tak naprawdę, w dokumentach nie zachowały się notatki, potwierdzające pobyt Mikołaja Kopernika w tej miejscowości. Jednakże z pewnością tu bywał.

Przede wszystkim muszę napisać, że zostałam tu niezwykle miło i ciepło przyjęta, dotarłam nawet do normalnie niedostępnych, zakurzonych zakamarków starego mechanizmu zegarowego w dawnym kościele na rynku. A wdrapywanie się na górę po drabinkach dostarczyło małej adrenalinki.

Nowe Miasto Lubawskie zostało założone przez Komtura Ziemi Chełmińskiej Ottona von Lautenberga w 1325 roku. Malowniczo położone w zakolu rzeki Drwęcy, otoczone murami obronnymi, systemem baszt i bram, było wówczas jednym z najbardziej ufortyfikowanych miast Zakonu Krzyżackiego. Co warto zobaczyć i czego doświadczyć w Nowym Mieście Lubawskim?

Stare miasto i rynek

Niech Was nie zmyli nazwa tego miasta, bo tak naprawdę spacerując po Nowym Mieście Lubawskim, stąpa się po historii. Do dziś zachował się tu układ średniowiecznego grodu i można podziwiać wiele gotyckich budowli klasy zerowej, ale nie tylko. Uwagę od razu zwracają dwie gotyckie baszty bramne: Brama Lubawska oraz Brodnicka wraz z fragmentami murów. Wyjazd przez Bramę Brodnicką prowadził niegdyś na teren dawnego zamku, zniszczonego w XVII wieku.

W sercu starej części miasta znajduje się rynek i dawny kościół ewangelicki, w którym obecnie mieści się kino oraz informacje turystyczna. Jeśli do niej zajrzyjcie, zwróćcie uwagę na rękodzieło. To wyroby Manufaktura Zawodów Dawnych, która działa w Miejskim Centrum Kultury. Miałam okazję przekonać się na własne oczy, jak te cudeńka powstają.

A wiecie, że w 1996 roku na terenie oficyny jednej z kamienic w rynku znaleziono tu pojemnik ze złotymi monetami? Były to cekiny, czyli dukaty weneckie z XIII i XIV wieku. Replikę możecie otrzymać na pamiątkę w Informacji Turystycznej.

Na rynku warto zwrócić także uwagę na ratusz z końca XVIII wieku.

Kinoteatr Harmonia

O tym obiekcie oddzielny akapit być musi. Kino w kościele? No właśnie! A w zasadzie kinoteatr Harmonia. Historia tego miejsca sięga początków XVI wieku, kiedy to ewangelicy rozpoczęli budowę neogotyckiego kościoła. Podczas II wojny światowej większość ewangelików opuściła miasto, a zbór przestał istnieć. W 1958 roku zdecydowano o adaptacji wnętrza kościoła na kino. A co tutaj grają? Repertuar kina jest jak najbardziej na czasie. To co powiecie na seans w takich okolicznościach?

Kościół św. Tomasza Apostoła

Najokazalszym zachowanym zabytkiem miasta jest gotycki kościół parafialny św. Tomasza Apostoła, wybudowany w latach 1325-30. I uwierzcie mi, w środku dzieją się cuda. To jedno z najpiękniejszych kościelnych wnętrz, jakie widziałam. Odkryjecie tu niesamowite połączenie sztuki gotyckiej, renesansowej i barokowej. Zleceniodawcą budowy był Zakon Krzyżacki, a ostateczną formę kościół uzyskał w XVIII wieku.

Najcenniejszym obiektem jest tu figura Matki Boskiej Łąkowskiej z Dzieciątkiem, która należy do kręgu Pięknych Madonn. Jest ona perełką ołtarza głównego, wykonanego ok. 1630 roku. Matka Boża na prawej ręce trzyma Dzieciątko, z twarzą zwróconą ku sobie, które tuli się w jej ramionach, w lewej zaś berło. W kościele znajduje się także kilka bardzo cennych rzeźb, jak figura Madonny Tronującej z Dzieciątkiem z 1390 roku oraz rzeźba grupowa z XV wieku, przedstawiająca jedną ze stacji Drogi.

Uwagę zwraca niewątpliwie drewniane sklepienie prezbiterium z dekoracjami malarskimi z XVII wieku. Zaś najstarszym zabytkiem świątyni są dekoracje malarskie z XIV wieku, widniejące w najstarszej części prezbiterium, przedstawiające 13 postaci świętych, Doktorów Kościoła i 4 ewangelistów.

Poza miastem znajdziecie jeszcze ruiny franciszkańskiego klasztoru z XVII wieku w Łąkach Bratiańskich, będący elementem sanktuarium nazywanego w czasach świetności „Częstochową Północy” lub „Pruską Częstochową”.

Browar Nowomiejski

A jeśli zgłodniejecie, polecam Wam obiad w Browarze Nowomiejskim. To, że piwo jest tu wyśmienite, tego się spodziewałam, ale że serwowane jedzenie także pięknie zaspokaja kubki smakowe, to było zaskoczenie. Dania są tutaj po prostu wyborne, wszystko świeżutkie. Na piwoszy czeka złoty napój w bardzo ciekawych wariacjach. Industrialne wnętrze dopełnia całości.

Browar jest nowy i szczyci się przede wszystkim swoim podejście do piwa, które powinno być różnorodne, ciekawe, aromatyczne i smaczne. Skosztujecie tu klasyków typu pils czy koźlak, ale także piw mocno chmielonych w stylu IPA, kwaśnych – owocowych, a także możecie trafić na limitowe edycje.

Mural z Mikołajem Kopernikiem

Tak, także w Nowym Mieście Lubawskim powstał mural, upamiętniający wielkiego uczonego. Jest największym spośród pięciu dekoracji na trasie warmińsko-mazurskiego odcinka „Szlaku Kopernikowskiego”. Został namalowany na jednym z osiedli poza starą częścią miasta przy ulicy Grunwaldzkiej 11 i przedstawia Kopernika jako ekonomistę.

Nowe Miasto Lubawskie to miasto o gotyckich korzeniach, dbające o kultywowanie lokalnych tradycji i kultywujące „życie bez pośpiechu”. Miasto jest członkiem międzynarodowej sieci miast Cittaslow, podobnie jak Lidzbark Warmiński czy Olsztynek.

Kurzętnik

Przyznaję, iż Kurzętnik nie został uwzględniony w moim pierwotnym planie. A trafiłam tu troszkę przez przypadek. Na rynku w Nowym Mieście Lubawskim dostrzegłam przepiękne grafiki lokalnej artystki, pani Barbary Ząbkiewicz (jej prace możecie zobaczyć na Facebooku). Na kilku z nich przewijał się ten sam motyw, a mianowicie piękny widok z ruin na zakole rzeki i zabudowania. Tak, to właśnie widok w Kurzętniku, który także znajduje się na Szlaku Kopernikowskim.

Kurzętnik jest malowniczo położony nad rzeką Drwęcą, która niegdyś była wykorzystywana do spławu dóbr typu drzewo do Wisły, a potem do morza i do Europy. Obecnie można tu wskoczyć w kajaczek i podelektować się okolicą. Rzeka objęta jest na całej długości rezerwatem przyrody.

Rynek, kościół i wzgórze z ruinami zamku

Kurzętnik przez długi czas posiadał prawa miejskie, utracił je na początku XX wieku. Z czasów Mikołaja Kopernika zachował się tu średniowieczny układ starówki oraz kościół pw. św. Marii Magdaleny z ok. 1300 roku, a także ruiny zamku kapituły chełmińskiej na wysokim wzgórzu. To właśnie spod kościoła prowadzi szlak do pozostałości średniowiecznej warowni. Z zamku zachowały się jedynie niewielkie fragmenty murów, a stało się to m. in. dlatego, iż w drugiej połowie XIX wieku mieszkańcy Kurzętnika wykorzystywali kamienie i cegły z ruin zamku jako materiał do budowy kamieniczek na kurzętnickim rynku.

Ze wzgórza roztacza się przepiękna panorama na okolicę. Tutaj także utworzono obserwatorium astronomiczne, którym opiekuje się Fundacja Nicolaus Copernicus.

Kurza Góra – ścieżka widokowa i ośrodek narciarski

W Kurzętniku znajdziecie coś jeszcze, a mianowicie ośrodek narciarski „Kurza Góra”. Zimą to największa stacja narciarska w północnej Polsce. Obiekt otwarty jest jednak przez cały rok. Możecie się tu wybrać na spacer po drewnianej ścieżce widokowej, która ma prawie 2 kilometry długości. Działa tu także kompleks tubingowy oraz profesjonalny Bike Park.

Mam nadzieję, że zachęciłam Was do odwiedzania Warmii oraz do podążenia Szlakiem Kopernikowskim. Jestem przekonana, iż wiele rzeczy pozytywnie Was zaskoczy i będzie to także ciekawa podróż z dużą dawką wiedzy.

Zapraszam Was także na film o Szlaku Kopernikowskim

 

A jeśli szukacie więcej inspiracji z Warmii i Mazur, koniecznie zajrzyjcie do pozostałych wpisów o tym regionie:

• Blogowe Morsy podbijają Mazury – zimowy weekend w Krainie Tysiąca Jezior
• Warmia i Mazury – Szlakiem Dziedzictwa Kulinarnego
• Warmia i Mazury – zabytki, atrakcje, trasa na kilka dni
• Blogowe Morsy 3, czyli jak morsować w gorącej balii
• Mazury na szlaku kultury – nowy produkt turystyczny
• Okolice Giżycka – co warto zobaczyć
• Szlak Kopernikowski w województwie warmińsko-mazurskim

 

Artykuł powstał w ramach projektu „Kopernik 550 Droga do gwiazd” przy płatnej współpracy z Warmińsko-Mazurską Regionalną Organizacją Turystyczną.